-
1 тимер агач
желе́зное де́рево ( вид растений) -
2 тимер
I сущ.1) желе́зотимер оксиды — окси́д желе́за
тимер тапкан тилмермәс — (посл.) кто добыва́ет желе́зо, тот не ста́нет тужи́ть
алтынны тимер таба — (посл.) зо́лото добыва́ют желе́зом
2) разг. желе́зка (металлическая часть чего-л.)табагач тимере — желе́зная часть сковоро́дника
IIкөянтә тимере — металли́ческая заце́пка коромы́сла
1) желе́зный, металли́ческийтимер сәнәк — желе́зные ви́лы
тимер тасма — поло́ска желе́за
тимер ишек — металли́ческая дверь
2) перен.а) о́чень кре́пкий, желе́зныйтимер бәдәнле — с желе́зным те́лом; железноте́лый
б) твёрдый, непрекло́нный; неумоли́мыйтимер ихтыяр — желе́зная во́ля
тормышның тимер кануннары — желе́зные зако́ны жи́зни
тимер логика — желе́зная ло́гика
тимер дисциплина — желе́зная дисципли́на
в) в эмфатических названиях; желе́зный, непобеди́мыйтимер гвардия — желе́зная гва́рдия
•- тимер бияләй
- тимер рудасы
- тимер ташы
- тимер түбәтәй
- тимер эретмәсе
- тимер эше
- тимер юл
- тимер юл транспорты••тимер кебек — как желе́зо; желе́зно
тимер талкы (тарак) — о беспощадной каре, возмездии; о беспощадных репрессиях
-
3 туң
I прил.1) мёрзлый, смёрзшийсятуң җир — мёрзлая земля́
2) неспе́лый, ещё твёрдый (о фруктах, ягодах и т. п.)3) перен.а) тупо́й, нера́звитый, неве́жественныйтуң фикер — нера́звитая мысль
б) дрему́чий, непробива́емыйтуң бюрократ — непробива́емый бюрокра́т
в) необщи́тельный; эмоциона́льно холо́дный, неэмоциона́льный4) перен. бессо́вестный, бессерде́чный ( о человеке)5) застоя́вшийся ( о жизни)6) перен. глухо́й, ту́склый ( о голосе)II сущ.1) мерзлота́; мёрзлостькара туң — осе́нняя ( бесснежная) мерзлота́
мәңгелек туң — ве́чная мерзлота́
2) мёрзлое ме́сто; насттуңнан атлау — шага́ть по мёрзлым места́м (по на́сту)
туң май — перето́пленное са́ло
туңга сөрү — вспа́шка под зябь
•- туң тимер••туң бүкән (маңгай) — дура́к, болва́н, о́лух, глупе́ц
туң йөрәк (күңел) — бесчу́вственный челове́к; чёрствая ли́чность
туң морҗа — челове́к, лишённый душе́вной теплоты́; безду́шный челове́к
туң тавыш — глухо́й, носово́й го́лос
туң тавышлы — гундо́сый, с носовы́м го́лосом
туң тишек — не вника́ющий в суть; недога́дливый
-
4 күпер
сущ.1) мост || мосто́выйкүпер салу — стро́ить мост
агач күпер — деревя́нный мост
асма күпер — вися́чий мост
ачыла торган күпер — разводно́й мост
йөзмәле күпер — плаву́чий (понто́нный) мост
казык күпер — мост на сва́ях
кузлалы күпер — козлово́й мост
тимер юл күпере — железнодоро́жный мост
күпер кормалары — мостовы́е констру́кции
күпер корылмалары — мостовы́е сооруже́ния
гомер түгелдер күпер: чыгып китәргә генә түгел, бөтенесен күрәсең — (погов.) жизнь прожи́ть - не по́ле перейти́ (букв. жизнь не мост: не то́лько перейти́, вся́кое уви́дишь)
күпер башында тәртәләре очрашкан — (погов.) бли́жняя родня́; на одно́м со́лнышке о́нучи суши́ли
2) спорт. мост ( приём в борьбе)3) разг. мо́стик ( зубной протез), пла́нкакүпер куйдыру — вста́вить мо́стик
4) тех. мосталгы күпер — пере́дний мост
арткы күпер — за́дний мост
әйдәп баручы күпер — веду́щий мост
5) анат. мост•- күпер башы
- күпер салучы
- күпер торыгы -
5 кыршау
I сущ.1) о́бруч; обво́дка, ши́на, о́бод для крепле́ниятәгәрмәч кырша́вы — о́бод колеса́
агач кырша́у — деревя́нный о́бруч (о́бод)
тимер кырша́у — желе́зный о́бруч
2) обеча́йка ( радиатора)3) перен.; воен. окруже́ниеII перех.кырша́уда калу — остава́ться в окруже́нии
2) перен. окружа́ть (проти́вника)3) опоя́сыватьбилне кырша́у — опоя́сываться ( ремнём)
4) обива́ть/оби́ть по окру́жности (кольцом, кругом; круглое сооружение) -
6 салпыландыру
перех.1) опуска́ть/опусти́ть, оттяну́ть, опусти́ть кни́зуавыр тимер кесәне салпыландырган — тяжёлое желе́зо оттяну́ло кни́зу карма́н
агач ботакларын салпыландырган — де́рево опусти́ло ве́тви
2) де́лать, сде́лать дря́блым, вя́лым; расслабля́ть/рассла́битькартлык мускулларны салпыландыра — ста́рость расслабля́ет мы́шцы
-
7 соскыч
1. прил.черпа́льный2. сущ.соскыч машина — черпа́льная маши́на
1) черпа́к, ковш; поло́вник, поварёшкаагач соскыч — деревя́нный черпа́к
тимер соскыч — желе́зный поло́вник (черпа́к)
озын саплы соскыч — черпа́к с дли́нной ру́чкой
2) диал.; см. соскыкүмер соскычы — сово́к для у́гля
-
8 тәре
сущ.1)а) ист. и́дол, язы́ческое божество́, божо́кмәҗүсиләрнең тәреләре — язы́ческие и́долы
тәрегә табыну — поклоня́ться и́долу
б) прост. ико́на, о́браз ( у христиан)почмактагы тәре — ико́на в углу́
2)а) крест ( как символ христианства)агач тәре — деревя́нный крест
б) меда́ль, нагру́дный знак в ви́де креста́түшенә тимер тәре таккан — на грудь нацепи́л желе́зный крест
3) редко прост. крест, крестови́на вообще4) прост.; карт. треф, крест || трефо́вый, кресто́выйтәре тугызлысы — кресто́вая девя́тка
5) прост.; груб. неве́рный, пога́ный, остоло́псин тәрегә әйтсәң ни, әйтмәсәң ни — тебе́, остоло́пу, хоть говори́, хоть нет
•- тәре йөртүче
- тәре походы
- тәре сугышы -
9 шакмак
1. сущ.1) ку́бик ( детская игрушка)хәрефле шакмаклардан сүзләр төзү — собра́ть слова́ из ку́биков с бу́квами
шакмаклардан төзелгән пирамида — пирами́да из ку́биков
2) чу́рка; чурба́кагач шакмак — деревя́нная чу́рка
тимер шакмак — чугу́нная чу́рка (чу́шка)
самавыр өчен шакмаклар әзерләү — пригото́вить чу́рки для самова́ра
3) кусо́к ( пилёного или спрессованного сахара)бер шакмак шикәр — кусо́к са́хара
ике шакмак акбур — два куска́ ме́ла
4) спорт. костя́шки (домино́), ку́бики (на́рды), ша́шкишашка шакмаклары — ша́шки, костя́шки ша́шки
5) кле́тка, квадра́тшахмат тактасындагы ак һәм кара шакмаклар — бе́лые и чёрные кле́тки ша́хматной доски́
2. прил.; см. шакмаклышакмаклар сызу — черти́ть кле́точки, квадра́тики; см. тж. шакмаклау 2)
өстендә шакмаклы күлмәк — на нём кле́тчатое пла́тье (руба́шка)
шакмак шикәр — пилёный са́хар
-
10 шеш
I сущ.1) о́пухолькаты шеш — твёрдая (пло́тная) о́пухоль
яман шеш — злока́чественная о́пухоль, рак
эчтә калган сүз шешкә әйләнә, ди — (погов.) невы́сказанное сло́во (упрёк) превраща́ется в о́пухоль
май шеш — жирови́к
2) ши́шка(малайның) маңгаенда йодрык кадәр шеш — на лбу (ма́льчика) ши́шка с кула́к
3) наро́ст, наплы́в (обычно, на стволах деревьев); см. тж. орыагач шеше — наро́ст, наплы́в, болона́
•- шеш гөле- шеш тулу••II сущ.шеш өстенә чөш — ≈≈ из огня́ да в по́лымя (букв. на о́пухоль да ещё нары́в)
1) стожа́р; остро́вье обл. ( шест в середине стога)кибән шеше — стожа́р
тары шеше — ты́чка (остро́вье, шест) ( для закрепления и проветривания просяных снопов)
2) ве́ртел, шампу́р ( для жарения шашлыка)тимер мич өстендә шешкә кидерелгән сарык ите — на желе́зной пе́чи бара́нина на ве́ртеле
шешкә кидерү — наса́живать на ве́ртел
•- шеш колак -
11 ыргак
1. сущ.1) крюк, крючо́к, закорю́чкастенага ыргак кагу — вбить крюк в сте́ну
колонка ыргагы — крюк коло́нки
агач ыргак — деревя́нный крюк
кием ыргагы — крючо́к для оде́жды
хәреф ыргаклары — крючки́ (закорю́чки)
ике япьле ыргак — двуро́гий крючо́к
тагу ыргагы — прицепно́й крюк
2) спец. храп; сце́пка, сцепбүрәнәләрне зур тимер ыргаклар белән күтәртү — поднима́ть брёвна больши́ми желе́зными хра́пами
ыргакны эләктерү — наки́нуть сцеп
3) тех. ко́шка2. прил.крючкообра́зный, крючкови́дныйыргак башлы таяк — па́лка с крючкообра́зным концо́м
- ыргак энәыргак без — крючкови́дное ши́ло ( у сапожников)
-
12 эшермә
сущ.засо́в, задви́жка, запо́р, шпингале́тагач эшермә — деревя́нный засо́в
ишекне эшермә белән бикләү — закры́ть дверь на задви́жку
капкада тимер эшермә — на воро́тах желе́зный запо́р
тәрәзә эшермәләре — око́нные шпингале́ты
См. также в других словарях:
тимер — 1. Саф хәлендә ялтыравык ак төстәге каты металл (көнкүрештә шуның углерод катнаш эретмәсен – чуен яки корычны да тимер дип атыйлар) 2. Шул металлдан эшләнгән деталь. Коралның, җайланманың шуннан эшләнгән өлеше чана тимере 3. с. күч. Бик көчле,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шык — I. Тимер, агач кебек каты әйберне җиңелчә генә бер беренә бәрүдән барлыкка килгән тавышны белдерә. II. ШЫК – и. Ямь, матурлык шык бар иде зифа буенда. III. ШЫК – Ышык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
колодка — 1. Тормоз шкивы яки тәгәрмәч тугымы янына хәрәкәтне тоткарлау яки булдырмау өчен кыстырып куела торган, билгеле бер калыпта эшләнгән агач яки тимер башмак. Ике аяксыз кешенең куллары белән таянып хәрәкәт итүе өчен җайланган агач шакмак 2. Элекке… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шпал — 1. Тимер юл рельслары астына ныклык өчен аркылы салына торган агач, тимер бетон яки металл борыс 2. 1943 елга кадәр Совет Армиясенең югары команда составы кия торган форма якасындагы аерымлык билгесе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Топоним — В Викисловаре есть статья «топоним» Топоним (от др. греч … Википедия
тырнак — 1. Кеше бармакларының очына үскән каты мөгез катлау 2. Күп кенә хайван яки кош бармакларының очында очлы, кәкре мөгез матдә 3. күч. ТЫРНАГЫ – Рәхимсез хакимлек, бәйлелек 4. Чананың табаны белән үрәчәсен тоташтыра торган тешләрнең берсе. Тәгәрмәч… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чөй — Берәр нәрсәне ныгыту, томалау яки яру өчен, бер башы очлы юка агач яисә тимер кисәге 2. Күчәр башларындагы тишекләргә тәгәрмәчләр чыкмасын өчен кертеп куела торган үзәк; Чәкүшкә 3. Кием салым элеп кую өчен кая да булса кагып куелган кадак яки… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кирәч — диал. Берәр корылманың нигез формасын тәшкил иткән агач яки тимер челтәр, киерге … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
көянтә — 1. Чиләк, кәрзин кебек нәрсәләрне асып йөртү өчен очларында уентыгы яки тимер ыргаклары булган, җилкәгә салына торган озын иңсәле, бөгеп ясалган агач җайланма. с. Көянтәгә эленгән чиләкләргә сыйган кадәр 2. Көчләрнең тәэсир итү ноктасыннан ике… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өрлек — 1. Идәнне, түшәмне һ. б. ш. күтәреп тору өчен, очлары ике як стенага яки нигезгә беркетелгән агач, тимер яки бетон борыс 2. Корылманың атламасын (кайчысын) тотып тора торган аркылы борыс … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сандал — Җәйге җиңел күн аяк киеменең бер төре (сай читле, аркылы эләктергечле, үкчәсез). II. САНДАЛ – Тимерчелек җиһазы: металлны куеп чүки торган махсус тимер аслык. III. САНДАЛ – 1. Мәңге яшел, хуш исле, эфир майларына бай тропик агач 2. Шул һәм бүтән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
